Zgodnie z Ustawą o komornikach sądowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 121 -tekst jednolity), komornik sądowy to funkcjonariusz publiczny działający przy sądzie rejonowym. Mowa tu zatem o zawodzie, który można zaliczyć do tej samej grupy, co zawód sędziego lub prokuratora. Odmiennością jest to, że w przeciwieństwie do sędziów i prokuratorów, komornicy prowadzą kancelarię na własny rachunek, ale komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej. Komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej i jest to zakaz ustawowy.
Komornik przy wykonywaniu swoich zadań kieruje się dobrem wymiaru sprawiedliwości oraz interesem publicznym. Komornik jest więc organem władzy publicznej w zakresie wykonywania czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym. Czynności podstawowe i dodatkowe komornik wykonuje zawsze w oparciu o zapisy ustaw. Czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym oraz inne ustawowe zadania komornik wykonuje osobiście.
Tak więc komornik sądowy to funkcjonariusz publiczny, niebędący urzędnikiem państwowym, działający przy sądzie rejonowym, zajmujący się wykonywaniem rozstrzygnięć o roszczeniach cywilnych w drodze przymusu egzekucyjnego. Obok tych podstawowych zadań komornik wykonuje także inne czynności przekazane mu na podstawie odrębnych przepisów, m.in. przeprowadza spis inwentarza i sporządza na zarządzenie sądu lub prokuratora protokół stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego, lub przed wydaniem orzeczenia. Dotyczy to często np. spisu masy spadkowej, także na życzenie stron spadkowych.
Podstawą prawną wykonywania zawodu komornika od 1 stycznia 2019 r. jest ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych i ustawa z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych, które zastąpiły poprzednią ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. Komornicy wykonują swoje czynności w sposób przewidziany przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawę o komornikach sądowych i egzekucji, pod nadzorem prezesa właściwego miejscowo sądu rejonowego. Przy wykonywaniu swoich czynności zawodowych są niezawiśli i podlegają tylko ustawom, orzeczeniom sądowym oraz prezesowi sądu rejonowego, przy którym działają.
Komornik sądowy jest powoływany i odwoływany przez Ministra Sprawiedliwości na wniosek zainteresowanego, złożony za pośrednictwem prezesa sądu apelacyjnego, w którego okręgu kandydat zamierza wykonywać swoje czynności. Przed powołaniem Minister Sprawiedliwości ma obowiązek zasięgnąć opinii samorządu komorniczego o zainteresowanym. Powoływana na komornika osoba musi spełnić określone prawem wymogi, między innymi: posiadać obywatelstwo polskie, być prawnikiem (minimum magister prawa) odbyć aplikację komorniczą i zdać egzamin, mieć minimum 28 lat i pracować w charakterze asesora komorniczego przez co najmniej 2 lata. Chodzi o to, aby komornik posiadał już staż prawniczy, nabył pewne doświadczenie zawodowe i życiowe niezbędne przy wykonywaniu tego zawodu. Także warunki odwołania komornika są precyzyjnie określone w przepisach prawa. To między innymi: ukończenie 70 lat, ukaranie prawomocnym orzeczeniem dyscyplinarnym lub sądowym, rezygnacja z zawodu, ale także brak obowiązkowego ubezpieczenia zawodowej odpowiedzialności cywilnej.
Po wyegzekwowaniu należności komornik ma obowiązek przekazać je w terminie czterech dni uprawnionemu (, w którego imieniu wykonuje czynności), a jeżeli dopuści do opóźnienia, jest zobowiązany zapłacić uprawnionemu odsetki od kwot otrzymanych i nierozliczonych w tym terminie. Komornik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności, dlatego też ma obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody.
Komornik odpowiada także dyscyplinarnie w szczególności za naruszenie powagi i godności urzędu, rażącą obrazę przepisów prawa, niewykonanie poleceń powizytacyjnych oraz wydatkowanie środków podlegających dokumentacji na działalność rażąco niezgodną z ich przeznaczeniem. Karami dyscyplinarnymi - orzekanymi przez organa samorządu komorniczego - są upomnienie, nagana, kara pieniężna do dwudziestokrotnej wysokości najniższego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej oraz wydalenie ze służby komorniczej. Pociąga ono za sobą zakaz wykonywania zawodu na okres 5 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego.
Jak się przekonujemy w praktyce, jest to zawód (urząd) bardzo potrzebny. Gdy wierzycielowi (osobie fizycznej lub innemu podmiotowi) nie udaje się wyegzekwować zapłaty od dłużnika, sprawa trafia do sądu, a następnie, najczęściej na drogę postępowania komorniczego w celu wyegzekwowania wyroku. W takim wypadku przymusową egzekucją długu zajmuje się gwarant wykonalności wyroku sądowego, czyli właśnie komornik sądowy. Gdyby nie było komorników na nic zdałyby się obowiązujące przepisy prawne i wyroki sądowe, jeśli nie byłoby instytucji oraz funkcjonariuszy publicznych zapewniających ich wykonywanie. Do tych niezbędnych elementów polskiego systemu prawnego zaliczają się między innymi komornicy, dzięki którym decyzje sądów są skutecznie wcielane w życie, a poszkodowani wierzyciele mogą otrzymywać należne (zasądzone wyrokiem) pieniądze. i jest to w zasadzie jedyna legalna droga egzekwowania orzeczeń sądowych.
Trzeba także podkreślić, że postępowanie komornicze może rozpocząć się dopiero wtedy, kiedy dłużnik, pomimo wydania tytułu wykonawczego przez sąd nie spłaca zadłużenia orzeczonego wyrokiem. Zawsze o tym, czy skierować sprawę do komornika decyduje wierzyciel i on później jest decydentem postępowania komornika. Aby komornik rozpoczął egzekucję wierzyciel musi złożyć stosowny wniosek o wszczęcie takiego postępowania do komornika tego rewiru, w którym zamieszkuje dłużnik (nie wierzyciel). Komornik sądowy w celu wyegzekwowania długu ma prawo prowadzić egzekucję z: nieruchomości, ruchomości, innych praw majątkowych, z rachunków bankowych, wynagrodzeń za pracę oraz świadczeń rentowo - emerytalnych. Aby wykonać wyrok sądowy i zając składki majątku, komornik ma prawo stosować określone prawem środki przymusu w tym korzystać z asysty policji przy prowadzeniu czynności egzekucyjnych. Komornicy prowadzą także licytacje komornicze, na których są sprzedawane (spieniężane) zajęte składniki majątku dłużnika. Obwieszczenia komorników o licytacjach są zamieszczane w serwisie internetowym Krajowej Rady Komorniczej. I właśnie licytacja zajętego majątku - zwłaszcza jego wycena - budzą najwięcej kontrowersji społecznych, ale także żądań odszkodowawczych od ubezpieczycieli.
Dlatego ustawodawca wymaga, aby każdy komornik i asesor komorniczy posiadali obowiązkowe ubezpieczenie zawodowej odpowiedzialności cywilnej. Obowiązek ten wynika z art. 37 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 121 -tekst jednolity).
Art 37 - Obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody:
- Komornik jest obowiązany do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody, które mogą zostać wyrządzone w związku z wykonywaniem czynności określonych w art. 3 zadania komornika, w tym czynności wykonywanych jako zastępca innego komornika, a w przypadku gdy zatrudnia pracowników, również do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody, które mogą zostać wyrządzone ich działaniem lub zaniechaniem w związku z wykonywaniem tych czynności, jak również za działania lub zaniechania asesorów wyznaczonych w trybie art. 43 wyznaczenie zastępcy w razie usprawiedliwionej nieobecności komornika ust. 1 i 2.
- Prezes właściwego sądu rejonowego kontroluje spełnienie obowiązku, o którym mowa w ust. 1, w ramach kontroli, o której mowa w art. 176 kontrola kancelarii w ramach nadzoru odpowiedzialnego ust. 1. Spełnienie tego obowiązku ustala się na podstawie okazanej przez komornika polisy lub innego dokumentu ubezpieczenia, potwierdzającego zawarcie umowy.
- W przypadku stwierdzenia niespełnienia obowiązku, o którym mowa w ust. 1, prezes właściwego sądu rejonowego niezwłocznie informuje o tym Ministra Sprawiedliwości.
- Minister właściwy do spraw instytucji finansowych w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Komorniczej oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń, określi, w drodze rozporządzenia szczegółowy zakres ubezpieczenia obowiązkowego, o którym mowa w ust. 1, termin powstania obowiązku ubezpieczenia oraz minimalną sumę gwarancyjną, biorąc w szczególności pod uwagę specyfikę i zakres realizowanych zadań.
Przedmiot i zakres ubezpieczenia komorników sądowych określa Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej komorników sądowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1321). Przedmiotem ubezpieczenia jest odpowiedzialność cywilna komorników sądowych za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego, w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, w związku z ich działalnością egzekucyjną. W przypadku gdy komornik zatrudnia pracowników, ubezpieczeniem OC objęta jest również odpowiedzialność cywilna komornika za szkody, które mogą zostać wyrządzone w związku z postępowaniem egzekucyjnym, także poprzez działanie lub zaniechanie jego pracowników.
Tak więc obowiązkowym ubezpieczeniem OC jest objęta odpowiedzialność cywilna komornika sądowego za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania:
- samego ubezpieczonego, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia, w związku z wykonywaniem czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym oraz innych wymienionych w art. 3 ustawy z 22 marca 2018 roku o komornikach sądowych, w tym czynności wykonywanych jako zastępca innego komornika. W przypadku gdy komornik sądowy zatrudnia pracowników, ubezpieczeniem OC jest objęta również odpowiedzialność cywilna komornika sądowego za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania jego pracowników, w związku z wykonywaniem tych czynności. Dotyczy to także pracowników administracyjno-technicznych wykonujących te czynności.
- asesorów wyznaczonych w trybie art. 43 ustawy, tj. w przypadku niemożności wykonywania obowiązków komornika z powodu wypoczynku, choroby albo innej usprawiedliwionej nieobecności.
Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC, w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia OC komornika, wynosi równowartość w złotych 100 000 euro. Kwota ta jest ustalana przy zastosowaniu kursu średniego euro ogłoszonego przez NBP po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia OC została zawarta.
Ubezpieczenie OC komornika nie obejmuje:
- szkód polegających na: uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia wyrządzonych przez ubezpieczającego małżonkowi, wstępnemu i zstępnemu, rodzeństwu, a także spowinowaconemu w tej samej linii lub osobie pozostającej w stosunku przysposobienia oraz jej małżonkowi, jak również osobie, z którą pozostaje we wspólnym pożyciu albo pracownikowi;
- szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego po odwołaniu komornika, chyba że szkoda jest następstwem wykonania działalności egzekucyjnej przed odwołaniem; szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego po odwołaniu komornika, chyba że szkoda jest następstwem wykonania działalności egzekucyjnej przed odwołaniem;
- szkód powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru.
Nawiązując do podniesionego już wcześniej problemu podkreślam że jedną ze szkód, którą może spowodować komornik, jest nieprawidłowe oszacowanie wartości zajętego majątku. Złożoność problematyki wyceny różnego rodzaju nieruchomości (budynki, budowle, tereny, grunty rolne, lasy itd.) wymaga bardzo profesjonalnej wiedzy rzeczoznawców majątkowych. Bardzo często zbyt pobieżne, bez zaciągnięcia opinii rzeczoznawców podejście komorników do wyceny konfiskowanych przedmiotów może być - i najczęściej jest - przedmiotem skargi ze strony dłużnika na działalność komornika. Szkody spowodowane przypadkowymi błędami obliczeniowymi, kalkulacyjnymi musi wtedy pokryć zakład ubezpieczeń. Oczywiście wyłączone są z odpowiedzialności działania celowe i zamierzone komornika, o których piszą często środki masowego przekazu.
W par. 2. ust. 4.,5. rozporządzenia MF o obowiązkowym ubezpieczeniu komornika sądowego wyklucza się stosowanie przez zakład ubezpieczeń umownych ograniczeń w przypadku wypłaty odszkodowań. Oznacza to, że towarzystwo ubezpieczeniowe nie może stosować franszyzy lub udziałów własnych ograniczających wysokość wypłaconego odszkodowania.
Dobre przygotowanie przez dystrybutora Alwisa omawianego ubezpieczenia wymaga od niego szerokiej wiedzy o działalności komorniczej w Polsce, organizacji służb komorniczych i podstawowych działaniach komorników. Stąd szersze przedstawienie tych zagadnień w niniejszym materiale. Pragnę podkreślić, że samo ubezpieczenie nie jest zbyt skomplikowane, ale wiedza ogólna do rozpoznania potrzeb klienta jest niezbędna, by rozmawiać merytorycznie o tym ubezpieczeniu. Oczywiście istnieje także możliwość zawarcia - wcześniej zaproponowania - ubezpieczenia nadwyżkowego.
