Rzecznicy patentowi w Polsce
Wśród dziesięciu osób, które przypadkowo zapytałem czym zajmuje się rzecznik patentowy, tylko dwie w miarę dobrze określiły jego rolę jaką pełni w naszym życiu społeczno-ekonomicznym. Znajomość tej problematyki jest mało znana, przez wielu jakoś bardzo abstrakcyjnie pojmowana, jakby nie dotyczyła naszego życia codziennego. Rzecznik patentowy - ta nazwa określa specjalistę, inżyniera lub prawnika, który świadczy pomoc prawną lub techniczną z zakresu własności przemysłowej, intelektualnej podmiotom gospodarczym oraz osobom fizycznym. Jedynie rzecznik patentowy może być pełnomocnikiem przed Urzędem
Patentowym RP w postępowaniach, które związane są ze zgłoszeniem lub utrzymywaniem ochrony przedmiotów (wartości) własności przemysłowej. Zawód rzecznika patentowego - o czym mało kto wie - ma za sobą długoletnią tradycję. W Polsce narodził się on wraz z odrodzonym po rozbiorach państwem. Już w grudniu 1918 roku, Naczelnik Państwa wydał Dekret tymczasowy o Urzędzie Patentowym, w którym poruszono kwestię powołania pełnomocników, którymi mogły być tylko osoby z wyższym wykształceniem "wciągnięte na listę pełnomocników w Urzędzie patentowym". Tak więc już od 100 lat Urząd Patentowy RP wraz z rzecznikami patentowymi tworzą spójny system ochrony własności przemysłowej w Polsce. W okresie gospodarki wolnorynkowej, ogromnego rozwoju techniki, technologii, badań naukowych i wdrażania ich wyników do praktyki rola rzeczników patentowych bardzo wzrasta i staje się czynnikiem zapewniającym ten dynamiczny rozwój. Rzecznicy patentowi stają się jakby fundamentem innowacyjności we wszystkich dziedzinach życia i ich rola łącznego stosowania prawa i wiedzy technicznej będzie jeszcze wzrastała. W ostatnich latach dynamiczne rozwijają się tzw. start-upy, fin-techy itp. podmioty oparte najczęściej o osiągnięcia naukowe i nowatorskie rozwiązania. Bez odpowiedniej ochrony własności intelektualnej i przemysłowej takie nowatorskie działania i przedsięwzięcia nie miałyby szans na osiąganie sukcesów w kraju i na rynkach międzynarodowych.
Zasady wykonywania zawodu rzecznika patentowego
Obecnie zasady wykonywania zawodu rzecznika patentowego określa ustawa o rzecznikach patentowych z dnia 11 kwietnia 2001 (Dz.U. z 2019 r. poz. 1861). Ustawa ta określa zasady i warunki wykonywania zawodu rzecznika patentowego oraz określa organizacje i zakres działania ich samorządu zawodowego. Reguluje ona także zasady świadczenia usług (pomocy) w sprawach własności przemysłowej i intelektualnej oraz wymienia wszystkie możliwe formy wykonywania tego zawodu. Kolejną ważną ustawą - jakby uzupełniającą - jest ustawa "Prawo własności przemysłowej" z dnia 30 czerwca 2000 roku (Dz.U. z 2020 r. poz. 286), która ustala zakres umocowań rzecznika patentowego w postępowaniach przed Urzędem Patentowym RP. Jak w każdym zawodzie zaufania publicznego tak i tutaj obowiązują zasady etyki zawodowej rzecznika patentowego przyjęte przez Zjazd Krajowy.
Zgodnie z art. 8 ustawy o rzecznikach patentowych, rzecznik patentowy świadczy pomoc techniczną i prawną. Pomoc prawna polega na udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sprawdzaniu stanu prawnego przedmiotów własności przemysłowej, opracowywaniu i wydawaniu opinii, a także na zastępstwie prawnym i procesowym. W tych postępowaniach rzecznik zastępuje adwokata lub radcę prawnego. Natomiast pomoc techniczna to przede wszystkim opracowywanie opisów technicznych, zgłoszeń do ochrony podmiotów działalności twórczej, które przeznaczone są do wykorzystywania przemysłowego, badania zakresów ich ochrony krajowej i międzynarodowej oraz prowadzenia poszukiwań dotyczących rozwoju techniki w tych zakresach.
Wszyscy aktualni rzecznicy patentowi i aplikanci rzecznikowscy tworzą Polską Izbę Rzeczników Patentowych, która jest ich samorządem zawodowym powołanym do reprezentowania jej członków, sprawowania pieczy nad właściwym wykonywaniem przez nich zawodu i dla jego ochrony. Zawód rzecznika patentowego, podobnie jak zawód adwokata lub radcy prawnego jest zawodem wolnym oraz należy do zawodów zaufania publicznego. Podobnie jak inne zawody również, rzecznika patentowego obowiązuje tajemnica zawodowa (tj. tajemnica rzecznikowska) w zakresie wszystkich poznanych mu w faktów w trakcie wykonywania powierzonych rzecznikowi czynności w zakresie udzielonego pełnomocnictwa.
Od rzecznika patentowego wymagane jest posiadanie bardzo dużej wiedzy z różnych - czasami daleko od siebie odległych - dziedzin. Chodzi o konieczną wiedzę prawniczą, jak i o specjalistyczne dziedziny wiedzy technicznej. Zawód ten łączy się więc z koniecznością śledzenia wszystkich nowych rozwiązań technicznych. A zważywszy na bardzo szybki rozwój techniki, w tym przede wszystkim takich jej dziedzin, jak: elektronika, automatyka, robotyka, inżynieria biotechniczna i chemiczna, zastosowania sztucznej inteligencji itd., każdy rzecznik patentowy musi bardzo dużo czasu poświęcać na samokształcenie. Występuje on praktycznie w roli doradcy przy wprowadzaniu różnych projektów i nowoczesnych rozwiązań o charakterze wynalazków, często o bardzo wielkiej wartości finansowej. Stąd konieczne są u nich takie cechy osobowe jak poufność, rzetelność i uczciwość.
Następuje także wyraźna, widoczna zmiana w hierarchii organizacyjnej polskich podmiotów gospodarczych. Dziś rzecznik patentowy zaczyna być w wielu podmiotach pierwszym partnerem w biznesie, a nie księgowy lub specjalista od reklamy jak bywało dotychczas. To bardzo duża zmiana świadomości, chociaż jest to jeszcze początek drogi. Polska od wielu lat dokłada wszelkich starań - programy rządowe - by wspiąć się wyżej w międzynarodowych rankingach innowacyjnych gospodarek. W dobie niewyobrażalnie szybkiego postępu, Internetu Rzeczy, Przemysłu 4.0, sztucznej inteligencji, wsparcie ze strony rzecznika patentowego w biznesie jest w wielu przypadkach kluczowe, wręcz konieczne. Na rynku rośnie zapotrzebowanie na rzeczników patentowych zorientowanych we wszystkich nowych technologiach. Szczególnym wyzwaniem są wynalazki wspomagane komputerowo, cyfrowo, które trudno jest skutecznie chronić, gdyż przepisy prawa w tym względzie nie nadążają i muszą je zastępować nowoczesne rozwiązania praktyczne. Ochrona oprogramowania komputerowego i mobilnego stanowi dziś prawdziwe wyzwanie i wymaga bardzo dobrze zorientowanego specjalisty. Większość rzeczników patentowych zajmujących się patentami i wzorami użytkowymi ma wykształcenie inżynierskie, techniczne, biotechnologiczne oraz bardzo często zajmuje się pracą naukową w danej dziedzinie techniki. Dzięki temu potrafią tak skonstruować opis patentowy i zastrzeżenia, by szanse na ochronę i uzyskanie patentu były jak największe. Stąd też z roku na rok przybywa w Polsce nowych rzeczników.
Kto może zostać rzecznikiem patentowym
Rzecznik patentowy otrzymuje prawo do wykonywania swojego zawodu z dniem wpisania na listę rzeczników patentowych i po złożeniu ślubowania. Wtedy Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej wydaje rzecznikowi patentowemu legitymację, która jest potwierdzeniem prawa wykonywania zawodu, a także używania tytułu zawodowego - prawnie chronionego - "rzecznik patentowy" Zgodnie z przepisami ustawy rzecznikiem patentowym może zostać osoba, która: ukończyła studia magisterskie na kierunku technicznym lub prawniczym, odbyła wymaganą aplikację rzecznikowską, ma nieskazitelny charakter i pełną zdolność do czynności prawnych, zdała egzamin kwalifikacyjny i posiada polskie obywatelstwo, a jeśli jest obcokrajowcem, to musi biegle władać językiem polskim w mowie i piśmie.
Ustawa określa także, w jakiej formie rzecznik patentowy może wykonywać swój zawód. W zasadzie dopuszcza się trzy jego formy:
- Na rzecz pracodawcy, czyli zatrudnienie na podstawie umowy o prace. Jest to forma dość powszechna, gdyż prawie wszystkie instytuty naukowe i badawcze, uczelnie wyższe, ośrodki badawczo rozwojowe i podobne instytucje, ale także większe firmy wykorzystujące nowoczesne technologie, posiadają własnych rzeczników patentowych, lub własne biura patentowe, reprezentujące i dbające o ich interesy w zakresie ochrony własności intelektualnej i przemysłowej.
- Kancelarie patentowe, powoływane wyłącznie w celu wykonywania zawodu rzecznika patentowego. Taka kancelaria może być prowadzona jednoosobowo przez rzecznika, jako spółka cywilna lub jawna, ale co najmniej połowa wspólników musi być rzecznikami. Ustawa dopuszcza także możliwość prowadzenia kancelarii w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej lub komandytowej, ale połowa udziałów lub akcji musi być w posiadaniu rzeczników, a komplementariuszem może być wyłącznie tylko rzecznik. Kancelarie prowadzą obsługę patentowe innych podmiotów na podstawie zlecenia/pełnomocnictwa oraz obsługę osób fizycznych i innych podmiotów np. nieposiadających osobowości prawnej. Tu wspomnę, że taką formę mogą posiadać tylko kancelarie patentowe, a nie mogą jej posiadać adwokaci lub radcy prawni.
- Na podstawie umowy cywilno-prawnej zawartej pomiędzy zlecającym a rzecznikiem patentowym.
- Odpowiedzialność rzecznika i ubezpieczenie zawodowej odpowiedzialności cywilnej
Rzecznik patentowy odpowiada w toku wykonywania zawodu oraz czynności zawodowych na zasadach ogólnych: dyscyplinarnie przed organami samorządu zawodowego, cywilnie zgodnie z Kodeksem cywilnym oraz szczegółowymi przepisami, oraz karnie w razie popełnienia czynu prawem zakazanego.
Rzecznik patentowy i aplikant podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu rzecznika patentowego innych obowiązków określonych w ustawie oraz za czyny sprzeczne ze ślubowaniem, oraz zasadami etyki rzecznika. Postępowanie dyscyplinarne jest niezależne i nie wyklucza odszkodowawczego postępowania cywilnego oraz karnego. Przepisy (art. 75 ustawy) przewidują wiele kar od nagany z ostrzeżeniem, poprzez wysokie kary finansowe aż do zawieszenia lub wykluczenia z zawodu.
W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania czynności i zadań przez rzecznika patentowego może wchodzić odpowiedzialność odszkodowawcza cywilna. Obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej rzeczników patentowych objęte są podmioty, o których mowa w art. 16 ustawy o rzecznikach patentowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1861). Zakres i przedmiot tego ubezpieczenia reguluje Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 lipca 2011 roku w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia rzeczników patentowych oraz osób świadczących na terytorium RP usługi transgraniczne (Dz., U, z 2011 r. poz. 986). Ubezpieczenie to jest obowiązkowe dla rzeczników, którzy wykonują swój zawód na podstawie umowy cywilnoprawnej lub w kancelarii patentowej. Za rzeczników zatrudnionych na etacie odpowiada pracodawca. Może on zawrzeć oddzielne ubezpieczenie dla swojego rzecznika lub rozszerzyć swoje ubezpieczenie OC o te ryzyka. Uważam, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby za zgodą ubezpieczyciela takiego pracownika objąć zasadami obowiązkowego zawodowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rzecznika patentowego.
Przedmiotem tego ubezpieczenia jest odpowiedzialność cywilna rzecznika patentowego za szkody, które zostały wyrządzone przez ubezpieczonego przy świadczeniu pomocy w sprawach własności intelektualnej i przemysłowej. Obejmuje ona odpowiedzialność za wyrządzone wskutek działania lub zaniechania za szkody rzecznika (ubezpieczonego) podczas trwania ochrony ubezpieczeniowej. Ubezpieczenie, potwierdzone polisą OC, musi zostać zawarte nie później niż jeden dzień przed rozpoczęciem działalności zawodowej w kancelarii patentowej lub zawarcia umowy cywilnoprawnej o świadczenie pomocy. Także na dzień przed złożeniem oświadczenia o wykonywaniu usług transgranicznych w Polsce osoba taka musi zawrzeć ubezpieczenie OC. Czyli osoba z obszaru UE i EFTA, która wykonuje zawód regulowany rzecznika patentowego lub jego odpowiednik, jako osoba wykonująca usługi polegające na pomocy w sprawach własności przemysłowej zgodnie z przepisami w swoim kraju może go wykonywać tymczasowo i okazjonalnie w kraju przyjmującym (np. Polsce) po zgłoszeniu (złożeniu oświadczenia), ale musi posiadać ubezpieczenie zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów dla rzeczników patentowych (art. 19 z ustawy o rzecznikach patentowych). Minimalna suma gwarancyjna OC wynosi 50.000 Euro w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz wszystkich zdarzeń, których następstwa objęte są umową ubezpieczenia OC. Kwota SG w złotych ustalana jest przy zastosowaniu średniego kursu Euro przedstawionego przez NBP po raz pierwszy w roku, którym umowa OC została zawarta.
Obowiązkowe ubezpieczenie OC zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 20 lipca 2011 roku nie obejmuje:
- szkód, które polegają na zniszczeniu, uszkodzeniu lub utracie rzeczy, wyrządzonych przez ubezpieczonego najbliższym, czyli: małżonkowi, zstępnemu, wstępnemu, rodzeństwu, powinowatemu w tym samym stopniu lub linii, osobie pozostającej w stosunku przysposobienia i jej małżonkowi oraz osobie, z którą ubezpieczony pozostaje we wspólnym pożyciu;
- szkód, które zostały wyrządzone po skreśleniu ubezpieczonego z listy rzeczników patentowych, jak również podczas okresu zawieszenia rzecznika w prawach do wykonywania zawodu, chyba że szkoda jest następstwem wykonywania zawodu przed skreśleniem lub zawieszeniem;
- szkód wynikających z zapłaty kar umownych;
- szkód, powstałych na skutek działań wojennych, rozruchów, zamieszek oraz aktów terroru
Ubezpieczenie OC obejmuje wszystkie szkody wyrządzone przy świadczeniu pomocy w sprawach własności intelektualnej i przemysłowej, bez możliwości umownego ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczającego i ubezpieczyciela. Organem uprawnionym do sprawdzania i przeprowadzania kontroli spełnienia obowiązku ubezpieczenia OC jest Krajowa Rada Rzeczników Patentowych.
dr Stanisław Kuta
Doradca Zarządu
Alwis&Secura
