Otrzymałem zapytanie od Agenta: "Mój klient, którego ubezpieczam od kilku lat, prowadzi zakład w branży spożywczej i zatrudnia kilkunastu pracowników. Teraz - po moich kilku rozmowach, postanowił ubezpieczyć swoich pracowników w popularnej "grupówce" czyli grupowym ubezpieczeniu na życie lub grupowym ubezpieczeniem od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW). Postawił jednak warunek. Ubezpieczenie musi obejmować odprawę pośmiertną, tą wynikającą z Kodeksu pracy. Księgowa poinformowała klienta, że ubezpieczenie NNW tego nie obejmuje, bo liczy się tylko ubezpieczenie na życie - co jasno wynika z kodeksu". Co zrobić w takiej sytuacji?
Problem nie jest odosobniony i często zdarza się w naszej praktyce ubezpieczeniowej. Występuje też wokół niego, także sporo nieporozumień, które należy ogólnie wyjaśnić.
Zacznijmy od podstaw, czyli wyjaśnijmy istotę odprawy pośmiertnej, bo jest to bardzo dawne uregulowanie - praktycznie mało znane - budzące wiele kontrowersji w doktrynie prawnej, ale także w orzecznictwie sądowym. Najważniejsze punkty widzenia tego problemu mówią, że nie jest to świadczenie - obciążające pracodawcę - wynikające z zawartej umowy o pracę, chociaż z nim związane. Albo, że jest to świadczenie o charakterze społecznym (socjalnym) mającym na celu zminimalizowanie poniesionych wskutek śmierci pracownika strat materialnych jego rodziny.
Kto nabywa prawo do odprawy pośmiertnej
Reguluje to przepis zawarty w paragrafie 1, artykułu 93 ustawy Kodeks pracy. Wynika z niego, że "W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy... rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna". Ale uwaga, dotyczy to tylko pracownika zatrudnionego w rozumieniu kodeksowym, czyli: umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o prace (art. 2 KP). Nie dotyczy - a często jest to mylone - umowy zlecenia lub o dzieło, umowy o współprace, B2B i podobnych.
Wysokość tej odprawy obligatoryjnie wynika z Kodeku pracy i jest uzależniona od stażu pracy u danego pracodawcy. Najwyższa odprawa to sześciomiesięczne wynagrodzenie przy ponda 15 letnim zatrudnieniu u pracodawcy.
Odprawa taka przysługuje członkom rodziny pracownika, czyli współmałżonkowi oraz innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej zgodnie z przepisami o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli pozostała tylko jedna osoba do odprawy pośmiertnej to przysługuje jej tylko połowa całej należnej kwoty.
Odprawę pośmiertną wypłaca pracodawca osobom uprawnionym, na podstawie złożonych przez nich wniosków, lub jednego wniosku przez wszystkich uprawnionych, wraz z wymaganymi dokumentami. A są nimi: akt zgonu pracownika, akt małżeństwa, inne dokumenty potwierdzające pokrewieństwo, zaświadczenie ZUS o spełnianiu wymogów do uzyskania renty rodzinnej, postanowienie sądu o nabyciu spadku i inne dokumenty niezbędne do ustalenia stanu faktycznego.
Wypłata odprawy pośmiertnej przez zakład ubezpieczeń
W powszechnym rozumieniu odprawę wypłaca ZUS (mylone świadczenie) lub inny Ubezpieczyciel. A to mija się z prawdą. Odprawę pośmiertną na rzecz rodziny zmarłego, co do zasady, wypłaca pracodawca, ale może się on jednak od tego obowiązku uwolnić, ubezpieczając pracownika na życie. Reguluje to art. 93 § 7 Kodeksu pracy, który brzmi " Odprawa pośmiertna nie przysługuje członkom rodziny (…), jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca zgodnie z § 2 i 6. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami". Najważniejszą przesłanką jest tutaj "ubezpieczenie pracownika na życie" czyli opłacenie w całości składki "na wypadek śmierci".
Jakie możliwości ma pracodawca:
- Pracodawca, w grupowym ubezpieczeniu na życie opłaca w całości składkę ubezpieczeniową za pracownika. Odprawę wypłaca ubezpieczyciel i uwalnia pracodawcę. Składka jest dochodem pracownika i podlega opodatkowaniu. Jeżeli pracodawca opłaca całość lub część składki za grupowe ubezpieczenie na życie, to ta kwota powinna zostać doliczona do przychodu pracownika i od całości wynagrodzenia pracodawca powinien pobrać podatki i składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
- Pracodawca opłaca tylko część składki, tą na wypadek śmierci, a pozostałą część opłaca sobie sam pracownik. Wypłacone świadczenie uwalnia pracodawcę od wypłaty odprawy pośmiertnej. Wysokość składki, którą opłaca pracodawca musi być odrębnie wyliczona przez zakład ubezpieczeń na życie i uwidoczniona w polisie. Obowiązuje zasada, że pracodawca musi finansować pracownikowi 100% składki za część ubezpieczenia zapewniającą wypłatę świadczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego. W przypadku, gdyby wysokość świadczenia z ubezpieczenia była niższa, pracodawca będzie zobowiązany wypłacić rodzinie różnicę.
- Pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, w ubezpieczeniu grupowym, ale składkę opłaca sobie pracownik np. poprzez potrącenie z wynagrodzenia. Takie ubezpieczenie nie zwalnia pracodawcy z wypłaty odprawy, gdyż nie spełnia wymogu z art. 93 & 7 KP, że "pracodawca ubezpieczył pracownika na życie". Ubezpieczenie ma miejsce tylko wówczas, gdy pracodawca zawarł z zakładem ubezpieczeń umowę na mocy, której ubezpieczył pracownika na życie i z tego tytułu z własnych środków opłaca stosowne składki, skutkiem czego w razie śmierci pracownika jest zwolniony z wypłaty odprawy. Dlatego należy uznać, że samo umożliwienie przez pracodawcę przystąpienia pracownikowi do ubezpieczenia grupowego na życie, w którym składka ubezpieczeniowa jest potrącana z wynagrodzenia pracownika, w przypadku śmierci pracownika, nie zwalnia pracodawcy od wypłaty odprawy pośmiertnej.
- Pracodawca ubezpieczył pracownika od NNW i opłacił za niego składkę. To najczęściej występujące sytuacje. Każde ubezpieczenie NNW posiada w swoim zakresie "śmierć ubezpieczonego" w wyniku nieszczęśliwego wypadku. I jeśli nastąpi taka śmierć " w wyniku nieszczęśliwego wypadku "wypłacone odszkodowanie z ubezpieczenia NNW będzie uwalniało pracodawcę od wypłaty odprawy pośmiertnej - jeśli wysokość świadczenia będzie wyższe niż kwota należnej odprawy. Należy pamiętać, że takie ubezpieczenie (NNW) nie obejmuje zgonu naturalnego, z innych przyczyn, a tylko na wskutek nieszczęśliwego wypadku.
Często zadawane jest pytanie. Czy ubezpieczenie NNW opłacone przez pracodawcę uwalnia go od wypłacenia odprawy pośmiertnej. Przecież - jak podkreślają niektórzy - w Kodeksie pracy (art 93 &7) jest zapis o ubezpieczeniu na życie. A ubezpieczenie od NNW należy do ubezpieczeń z działu II czyli ubezpieczeń majątkowych - grupa III ( załącznik nr 1 do ustawy o ubezpieczeniach). W praktyce oraz w orzecznictwie sądowym przyjęła się zasada, że ubezpieczenie NNW, zawierające ubezpieczenie ryzyka śmierci, jest uznawane jako spełnienie wymogu z art 37 & 7, czyli uznawane za spełniające wymogi ubezpieczenia życiowego. Bo ubezpieczane jest życie osoby uprawnionej i zgodnie z ogólnymi zasadami prawa o umowie decyduje nie nazwa umowy, ale jej treść. Na poparcie tej tezy można przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2017 roku (sygn. akt III PK 10/17): „art. 93 §7 k.p. stosuje się do osoby uprawnionej do odprawy pośmiertnej, której instytucja ubezpieczeniowa wypłaciła świadczenie na podstawie dowolnej umowy ubezpieczenia zawartej przez pracodawcę, obejmującej ryzyko śmierci pracownika (np. umowy z tytułu następstw nieszczęśliwych wypadków)”.
Kluczowe wnioski
Reasumując: Jeśli pracodawca ubezpieczy pracownika ubezpieczeniem, w którym objęte jest ryzyko śmierci pracownika i opłaci za to ubezpieczenie składkę z własnych funduszy, to w razie śmierci pracownika jest on zwolniony z wypłaty odprawy pośmiertnej pod warunkiem, że wypłacone odszkodowanie przez zakład ubezpieczeń, przewyższa sumę odprawy pośmiertnej. Jeśli świadczenie jest niższe, to ma obowiązek dopłaty różnicy tej kwoty.
W każdym konkretnym przypadku przygotowania ubezpieczenia pracowników, należy bardzo szczegółowo analizować problem (właściwe APK), ustalając priorytety Ubezpieczającego. Czy chce dobrze (wysoko) ubezpieczyć ogólnie swoich pracowników, czy ze względu na charakter pracy chce najlepiej ubezpieczyć ich, od następstw nieszczęśliwych wypadków i utraty zdrowia z tego tytułu. Z praktyki wiem, że odprawy pośmiertne nie znajdują się w czołówce czynników i ryzyk branych pod uwagę. Od tego zależy, jakie wybierzemy ubezpieczenie: grupowe na życie (objęta każda śmierć osoby) czy NNW (objęta tylko śmierć na wskutek nieszczęśliwego wypadku).
