Obowiązkowe OC architektów oraz inżynierów budownictwa

Architekt i inżynier budownictwa do podobne, ale odmienne tytuły zawodowe specjalistów budowlanych wykonujących zbliżone ze sobą zawody zaufania publicznego. Podczas projektowania, ale także realizacji określonego obiektu budowlanego ich działalność zawodowa się przenika i czasami trudno precyzyjnie oddzielić ich kompetencje i obowiązki. Ogólnie biorąc architekt zajmuje się projektowaniem architektonicznym obiektu budowlanego i jego otoczeniem natomiast inżynier budownictwa zajmuje się projektowaniem technicznym tego obiektu. Wśród projektantów - inżynierów budownictwa - występuje wiele specjalności branżowych na wykonywanie których trzeba posiadać odpowiednie kwalifikacje i uprawnienia. Podział ten wynika z artykułu 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa (Dz. U. z 2019 r. poz.1117, tekst jednolity).

Aby wykonywać samodzielnie funkcje techniczne w budownictwie do projektowania i kierowania robotami budowlanymi należy posiadać specjalne uprawnienia budowlane, które są wydawane na podstawie ustawy z 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (Dz. U. z 2019 r. poz. 1186). Natomiast sama realizacja robót budowlanych (wykonawstwo) nie wymaga uprawnień budowlanych. Niemniej jednak także wykonywanie tych czynności można i należy ubezpieczać. Uprawnienia budowlane może uzyskać magister inżynier budownictwa bez ograniczeń w specjalnościach: konstrukcyjno-budowlanej, drogowej, mostowej i hydrotechnicznej oraz ograniczone uprawnienia w specjalności architektonicznej.

Obowiązkowe ubezpieczenie zawodowej odpowiedzialności cywilnej projektanta, architekta i inżyniera budownictwa dotyczy tylko osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie na podstawie posiadanych uprawnień zawodowych. Nie dotyczy natomiast podmiotów gospodarczych z branży budowlanej nawet zatrudniających takich specjalistów.

Bo samodzielna funkcja techniczna w budownictwie – to zgodnie z przepisami - jednoosobowa działalność związana z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych zdefiniowana w przepisach polskiego Prawa budowlanego. Szczególnie jest to działalność obejmująca następujące zagadnienia:

• projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego,
• kierowanie budową lub innymi robotami budowlanymi,
• kierowanie wytwarzaniem konstrukcyjnych elementów budowlanych oraz nadzór i kontrola techniczna wytwarzania tych elementów,
• wykonywanie nadzoru inwestorskiego,
• sprawowanie kontroli technicznej utrzymania obiektów budowlanych.

Jak wspomniałem już powyżej prowadzenie samodzielnie działalności obejmującej zagadnienia określone w powyższych przepisach prawa (punktach artykułu 12 ust.1 Ustawy Prawo budowlane), jest możliwe tylko po spełnieniu wszystkich określonych warunków w tej ustawie. Wymienione szczególne funkcje dotyczą ich sprawowania wyłącznie na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

Popularne przysłowie ludowe mówi "błędy lekarza i inżyniera piach przyjmie". Może i tak kiedyś bywało, ale dzisiaj koszty błędów inżynierów budownictwa mogą być bardzo kosztowne finansowo i w skutkach społecznych. Nowoczesne skomplikowane budynki i budowle wymagają ogromnej wiedzy i doświadczenia w każdej fazie od projektu do wykonania. Dlatego ustawodawca polski wprowadził obowiązek posiadania ubezpieczenia przez wszystkie osoby wykonujące samodzielnie funkcje techniczne w budownictwie.

Obowiązkowe ubezpieczenie projektantów, architektów i inżynierów budownictwa skierowane jest do osób wykonujących samodzielnie funkcje techniczne w budownictwie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane. Sam obowiązek ubezpieczenia zawodowej odpowiedzialności cywilnej wynika bezpośrednio z artykułu 6 ustęp 2 Ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o samorządach zawodowych architektów i inżynierów budownictwa. Każdy członek izby samorządu zawodowego (przynależność obowiązkowa) podlega obowiązkowemu zawodowemu ubezpieczeniu OC za szkody wynikłe w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.

Tak więc podstawą prawną obowiązkowego ubezpieczenia zawodowego OC projektanta, architekta i inżyniera budownictwa są:

• Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 roku o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz. U. z 2019 r. poz. 1117, tekst jednolity),
• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 roku w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów i inżynierów budownictwa (Dz. U. z 2003 r. Nr. 220, poz. 2174).

Przedmiotem ubezpieczenia zawodowego ubezpieczenia OC projektanta, architekta oraz inżyniera budownictwa jest odpowiedzialność finansowa za szkody osobowe i majątkowe, oraz czyste straty finansowe powstałe wskutek działania lub zaniechania związanego z wykonywaniem (tylko i wyłącznie) samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych.

Ustawowa suma gwarancyjna w tym ubezpieczeniu wynosi 50 000 Euro. Obowiązek ubezpieczenia OC powstaje w terminie do 30 dni od dnia wpisu na listę członków izb architektów lub inżynierów budownictwa, nie później niż w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Zgodnie z obwieszczeniem Ministra Finansów z dnia 30 lipca 2020 roku (Dz. Urz. MF Nr 11, poz. 57) w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej inżynierów budownictwa opłata karna za nie posiadanie obowiązkowego OC wynosi 2 000 złotych. Opłata nie zwalnia z obowiązku zawarcia tego ubezpieczenia.

Osoby wykonujący czynnie zawód projektanta i architekta muszą być członkami Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa lub Polskiej Izby Architektów. I bez względu na formę wykonywania zawodu - umowa o pracę, umowa cywilno-prawna: zlecenia lub o dzieło - muszą posiadać obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej. Praktycznie każda izba samorządowa budownictwa posiada ubezpieczenie grupowe OC dla swoich członków i zawierane jest ono jakby automatycznie w momencie przyjęcia do danej izby. Oczywiście członek izby może zawrzeć swoje indywidualne ubezpieczenie, gdyż zakres ubezpieczenia - wynikający z Rozporządzenia Ministra Finansów - musi być identyczny w każdym zakładzie ubezpieczeniowym. Dlatego obowiązkowe ubezpieczenie zawodowe OC tych zawodów budowlanych, indywidualnie jest rzadziej stosowane, gdyż grupowe ubezpieczenia są znacznie tańsze. Natomiast często zawierane są dodatkowe, tzw. nadwyżkowe ubezpieczenia OC.

Tak jak w innych podobnych ubezpieczeniach zakres ubezpieczenia obowiązkowego nie obejmuje szkód (zdarzeń):

• Wyrządzonych własnym pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o prace lub wykonującym roboty/usługi na rzecz ubezpieczonego na podstawie umów cywilno-prawnych, powstałych w związku ze świadczeniem pracy lub usług na rzecz ubezpieczonego.
• Powstałych po skreśleniu z listy członków izby samorządowej (PIIB lub PIA) oraz w okresie zawieszenia w prawach członka tej izby. Wyjątkiem jest szkoda, która powstała jeszcze przed skreśleniem lub zawieszeniem.
• Wynikłych z przekroczenia ustalonych kosztów.
• Polegających na zapłacie kar umownych.
• Wyrządzonych wskutek naruszenia praw autorskich, patentów, praw własności intelektualnej i innych praw podobnego rodzaju.
• Powstałych w wyniku normalnego zużycia lub wadliwej eksploatacji obiektów budowlanych.
• Oraz powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów, zamieszek i aktów terroru, co jest wyłączeniem generalnie stosowanym.

Te wyłączenia oznaczają, że w razie powstania szkody z takiego zdarzenia inżynier budownictwa i architekt pełniący funkcje: projektanta, inspektora nadzoru lub kierownika budowy odpowiada za nie osobiście. Pozostają one na tzw. ryzyku własnym inżyniera.

Trzeba także pamiętać, że inna jest odpowiedzialność inżyniera pełniącego samodzielne funkcje techniczne w budownictwie zatrudnionego w ramach umowy o pracę, a inna, jeśli działalność jest wykonywana w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, lub wykonywana przez osobę fizyczną na podstawie umowy zlecenia, lub o dzieło.

Jeśli inżynier pełni samodzielne funkcje techniczne w budownictwie i jest zatrudniony na etacie (umowa o pracę) w Firmie, to w przypadku szkody nieumyślnej odpowiada - zgodnie z art. 119 Kodeksu pracy - maksymalnie do wysokości 3 - miesięcznego wynagrodzenia. I taki jest limit jego odpowiedzialności także z ubezpieczenia obowiązkowego zawodowego OC. Jeśli jednak szkoda powstała z winy umyślnej inżyniera to ograniczenie (do 3 krotności wynagrodzenia) nie obowiązuje i wtedy pracownik ponosi pełną odpowiedzialność odszkodowawczą. W takiej sytuacji ubezpieczyciel nie wypłaci także pracodawcy odszkodowania, gdyż obowiązują stosowne wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela za tzw. winą umyślną ubezpieczonego. Tak więc, jeśli inżynier budownictwa, pracownik danej Firmy wyrządzi szkodę osobie trzeciej, to zgodnie z artykułem 120 Kodeksu pracy do naprawienia szkody zobowiązany jest wyłącznie pracodawca i do niego bezpośrednio lub jego ubezpieczyciela należy kierować roszczenia.

Odpowiedzialność inżyniera budownictwa pełniącego samodzielne funkcje techniczne w ramach prowadzonej jednoosobowej działalności gospodarczej jest znacznie szersza niż takiegoż pracownika firmy, i odpowiada on zgodnie z przepisami prawa cywilnego. Dlatego ta sama osoba zatrudniona w firmie jako pracownik i prowadząca własną działalność w zakresie wykonywania samodzielnych funkcji w budownictwie inaczej odpowiada, bo przepisy prawa całkowicie inaczej kształtują odpowiedzialności tej osoby jako pracownika a inaczej jako przedsiębiorcy.

Jeśli inżynier budownictwa (projektant) wykonuje prace/usługi w zakresie samodzielnych funkcji w budownictwie na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło to za szkody odpowiada do pełnej wysokości wyrządzonej szkody.

Nalezy pamiętać - tu przypomnienie - że obowiązkowym ubezpieczeniem inżynierów - architektów i projektantów - chronione są wszystkie prace wykonywane przez nich osobiście lub pod nazwą firmy, ale zawsze w ramach samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie posiadanych przez nich uprawnień budowlanych. Zasadą odpowiedzialności tego OC zawodowego jest istnienie związku powstałej szkody z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Jeśli jakieś czynności wykonywane także przez inżynierów budowlanych nie mają znamion samodzielnych funkcji technicznych i nie wymagają posiadania uprawnień budowlanych, to nie są objęte zakresem obowiązkowego ubezpieczenia OC. Można je ubezpieczyć odrębnie lub rozszerzyć ubezpieczenie nadwyżkowe wprowadzając określone klauzule.

Dlatego podczas ubezpieczania, prowadzenia rozpoznania potrzeb klienta należy zawsze pamiętać o tych różnicach. Często architekci i projektanci sami tworzą zespoły projektowe, małe firmy prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną. W nich odpowiedzialność za błędy i zaniechania przenika się, wzajemnie ogranicza lub nawet wyklucza. Dlatego w takich sytuacjach należy zawsze proponować:

• Ubezpieczenie obowiązkowe OC każdej z osób wykonujących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie w takiej firmie.
• Ubezpieczenie nadwyżkowe, także indywidualne dla każdej takiej osoby, może być o zróżnicowanych sumach gwarancyjnych w zależności od odpowiedzialności i realnego zagrożenia.
• Ubezpieczenie OC samej firmy, którą często sami zarządzają, w której pracują, lub z którą współpracują jako jej podwykonawcy.
• Inne ubezpieczenia np. czyste straty finansowe, najemcy nieruchomości i ruchomości, OC pracodawcy, OC terytorialne, NNW, zdrowotne, życiowe itd.

Na dwa z nich pragnę zwrócić uwagę, gdyż mogą mieć istotne znaczenie przy ubezpieczaniu inżynierów budownictwa. . Są to: czyste straty finansowe i OC terytorialne. Z "czystymi stratami finansowymi" mamy zawsze doczynienia, wtedy gdy powstałej szkody nie możemy zakwalifikować ani do szkody osobowej, ani do rzeczowej. W budownictwie to np. jest zdarzenie i szkoda, nierzeczowa bo nic się nie zawaliło i nieosobowa bo nikt nie został ranny. A straty są i ktoś musi je pokryć. Natomiast "OC terytorialne" to rozszerzenie zakresu ochrony o szkody powstałe poza terenem Polski albo na Europę lub cały świat np. z wyjątkiem USA i Kanady. Polskie firmy projektują i realizują inwestycje w całym świecie stąd konieczne i takie rozszerzenia.

Zawsze należy pamiętać, że w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej - nawet tej jednoosobowej - samo obowiązkowe OC zawodowe inżyniera budownictwa wykonującego samodzielnie funkcje techniczne nie jest wystarczające, bo zabezpiecza ono tylko i wyłącznie tę część działalności, która dotyczy samodzielnych funkcji w budownictwie a nie chroni wszystkich pozostałych prac wykonywanych pod szyldem firmy. A jest ich bardzo przecież dużo.

Przygotowując ubezpieczenie, należy także dobrze, precyzyjnie określić charakter działalności firmy projektowej/architektonicznej, żeby później, po powstaniu szkody, nie dochodziło do rozbieżności co do przedmiotu działalności czy zespołu czynności objętych ochroną ubezpieczeniową danego ubezpieczenia. Nie wystarczy podać tylko np. PKD, ale trzeba jasno określić czynności, które będą podlegać ochronie ubezpieczeniowej i wiele innych szczegółów.

Ubezpieczenie nadwyżkowe stanowi dodatkowy limit ubezpieczenia OC inżyniera budownictwa, przy zachowaniu identycznego zakresu jak w ubezpieczeniu obowiązkowym. Często jednak przy ubezpieczeniach indywidualnych proponowany zakres ubezpieczenia nie jest identyczny z obowiązkowym, jest węższy. Można natomiast rozszerzać zakres ochrony poprzez wprowadzanie dodatkowych klauzul. Przy ubezpieczeniach grupowych dla izb samorządowych podstawą zawarcia umowy nadwyżkowej jest Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia OC architektów i inżynierów budownictwa oraz odpowiednie postanowienia zawartej Umowy Generalnej.

Dla przykładu w jednym ZU ceny ubezpieczeń nadwyżkowych kształtują się następująco:

Składka za OC obowiązkowe wynosi od 120 do 200 złotych rocznie.

Nie są to więc wysokie składki, przy realnie występujących zagrożeniach. Jest to ochrona - co zawsze podkreślam przy ubezpieczaniach zawodowych OC - samego inżyniera i jego rodziny. Z drugiej strony zabezpieczenia także dla zlecających takie usługi, gwarancja wykonania zleconego zadania: wykonania projektu, dobrego nadzoru nad realizacją inwestycji i prac budowlanych.