Podczas niejednej biznesowej rozmowy, moi rozmówcy byli zaskoczeni kiedy zapytałem ich jak praktycznie sobie radzą z przestrzeganiem ustawy o praniu brudnych pieniędzy i zapobieganiu terroryzmu. Większość była zaskoczona i zdziwiona, kilka osób miało jedynie szczątkowe informacje. Zaskoczenie było duże ponieważ każdy z nich uważał, że agenta/OFWCA to nie dotyczy. A dotyczy; bo ustawa z dnia 1 marca 2018 roku "O przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu" (z późniejszą nowelizacją) wyraźnie wymienia dystrybutorów ubezpieczeń jako osoby obowiązane do przestrzegania w swojej działalności tych przepisów. Postanowiłem więc przybliżyć dystrybutorom ubezpieczeń te zagadnienia.

Podstawy prawne

Najważniejszą regulacją prawną jest wspomniana już "Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. O przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu". Ustawa ta nakłada na instytucje obowiązane (art 2 ust. 1), w tym także na towarzystwa ubezpieczeniowe i dystrybutorów ubezpieczeń, szereg obowiązków, których celem jest przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Oczywiście zagadnienia te w dużym stopniu dotyczą zakładów ubezpieczeniowych, a tylko w małym, dystrybutorów ubezpieczeń i to głównie w ubezpieczeniach życiowych. Ale dotyczą, więc warto o tym więcej wiedzieć.

Czym jest pranie pieniędzy?

Podstawowe pytanie. Czym jest pranie pieniędzy - brudnych pieniędzy, jak mówią niektórzy? Można to wyinterpretować z obowiązujących przepisów prawa, np. Kodeksu karnego, art 299 i innych aktów prawnych. A więc, pranie pieniędzy, to zamierzone postępowanie polegające na zamianie lub przekazywaniu wartości majątkowych (w tym pieniędzy) pochodzących z działalności o charakterze przestępczym lub z udziału w takiej działalności w celu ukrycia lub zatajenia bezprawnego pochodzenia tych wartości majątkowych. To także udzielenie pomocy osobie, która bierze udział w takiej działalności w celu uniknięcia przez nią prawnych konsekwencji tych działań, polegających na ukryciu lub zatajeniu prawdziwego charakteru wartości majątkowych lub praw związanych z nimi, ich źródeł, miejsca przechowywania, rozporządzania nimi i przemieszczania, ze świadomością, że wartości te pochodzą z działalności o charakterze przestępczym lub udziału w takiej działalności. Czyli dotyczy to: udziału w takiej przestępczej działalności, współdziałania, usiłowania popełnienia i pomocnictwa lub podżegania w przypadkach zachowań wyżej  opisanych. 

Pranie pieniędzy to złożony i wielowarstwowy proces, który ma umożliwić sprawcom swobodne wykorzystywanie przestępczych dochodów poprzez wprowadzenie ich w oficjalny obrót gospodarczy, aby nie wzbudziło to podejrzeń organów kontroli oraz  ścigania. To wprowadzenie środków finansowych (często gotówki, ale nie tylko) pochodzących z przestępstw do legalnego systemu finansowego państwa. Cel jest jasny: oczyszczenie pieniędzy ze śladów wskazujących na ich przestępcze pochodzenie, np.:

• poprzez  zakup walut w kantorach i zamiana banknotów o niskich nominałach na większe, 
• ukrycie tożsamości faktycznego właściciela oraz oddzielenie nielegalnych pieniędzy od ich źródła np. poprzez kolejne transfery bankowe,
• zakupy ubezpieczeń na życie z funduszem inwestycyjnym i rozwiązanie takiej umowy ubezpieczenia niedługo po jej zawarciu. 

Jaka jest definicja terroryzmu?

Wspomniana ustawa, w drugiej swojej części tytułu mówi o finansowaniu terroryzmu. Te dwa zagadnienia są ze sobą ściśle związane i środki pochodzące z przestępstw są często wykorzystywane do celów wspierania terroryzmu, w formie nielegalnej - przekazywania zdobytych pieniędzy "na czarno" oraz legalnej przekazywania "wyczyszczonych, wypranych" pieniędzy na legalne działania np. fundacji stowarzyszeń, zakupów, szkoleń itd.

Terroryzm, to forma przemocy politycznej - ale nie tylko - objawiającej się użyciem siły lub przemocy psychicznej przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa. Celem wszystkich takich działań jest zastraszanie i wymuszanie na danej grupie ludności lub państw różnego rodzaju ustępstw. Dlatego finansowanie terroryzmu, to wielorakie czynności, które bezpośrednio lub pośrednio nastawione są na finansowe wsparcie terroryzmu lub wsparcie organizacji terrorystycznych. Określa to miedzy innymi polski  Kodeks karny w artykule 165a (ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r.).

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy

Ustawa jednoznacznie określa powszechne zadania w celu przeciwdziałania praniu pieniędzy i wspierania jakiegokolwiek terroryzmu. Każdy obywatel polski ma powszechny obowiązek przeciwdziałania takim zjawiskom. Ustalono także odpowiedzialnych za to i określono ich zadania. W kraju odpowiada za to  minister właściwy do spraw finansów publicznych (Minister Finansów). Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF), jako naczelny organ informacji finansowej jest głównym organem zajmującym się walką z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. To on nadzoruję i koordynuje wszystkie działania tzw. instytucji obowiązanych, czyli jednostek ustawowo zobowiązanych do tych czynności. A instytucje obowiązane zgodnie z ustawą to między innymi: 

• banki,
• fundusze inwestycyjne,
• towarzystwa ubezpieczeń na życie,
• dystrybutorzy ubezpieczeń,
• domy maklerskie,
• operatorzy pocztowi,
• kasyna,
• salony gier,
• kantory wymiany walut,
• notariusze,
• adwokaci,
• biura rachunkowe,
• pośrednicy finansowi,
• salony sprzedaży dzieł sztuki itd. 

Do tego dochodzą  jeszcze jednostki współpracujące, czyli: organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, inne państwowe jednostki organizacyjne (NBP, KNF, NIK) oraz wszystkie organy ścigania i wymiary sprawiedliwości.

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w branży ubezpieczeniowej

Zakłady ubezpieczeń - głównie na życie oraz dystrybutorzy ubezpieczeń - są wymienieni w ustawie, jako podmioty zobowiązane. Mają więc one obowiązek stosowania  tzw. środków bezpieczeństwa finansowego, które polegają na: identyfikacji Klienta (Ubezpieczającego) oraz pełnej weryfikacji jego tożsamości. Dotyczy to także każdej osoby upoważnionej do działania w imieniu Klienta, oraz osoby uprawnionej z tytułu umowy ubezpieczenia: Ubezpieczonego, Uposażonego. Taka identyfikacja polega na szczegółowym ustaleniu danych osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, lub osoby upoważnionej do działania w imieniu Klienta. Takie obowiązki posiadają dystrybutorzy ubezpieczeń.

To także identyfikacja tzw. beneficjenta rzeczywistego i ustalenie jego tożsamości i jeśli to możliwe  struktury własności i wzajemnych powiązań. Chodzi o zwrócenie uwagi na pochodzenie środków na opłacenie polisy lub polis np. osób powiązanych rodzinnie, środowiskowo, biznesowo. Często chodzi o wysokie wpłaty składki należnej i adekwatne do tego należności wynikające z zawieranego ubezpieczenia. Zwracać należy uwagę na zawierane ubezpieczenia i polisy o podwyższonym ryzyku - wiek, wykonywane zawody, prowadzenie biznesu za granicami itd.

Nie rozwijam szerzej zagadnień związanych z tzw. Beneficjentem Rzeczywistym. Wspomnę tylko, że chodzi o osoby sprawujące bezpośrednią lub nawet pośrednią praktyczną kontrolę nad np. osobami zawierającymi ubezpieczenia na życie. Czyli o osobę, która ostatecznie ma realny wpływ na decyzje podejmowane przez osobę lub podmiot i może czerpać korzyści z przedmiotu takiej umowy oraz może być zaangażowana w wykorzystywanie takich środków do prania pieniędzy i wspierania terroryzmu. Każdy Beneficjent Rzeczywisty - jeśli to możliwe - powinien być także identyfikowany. W szczególności identyfikowania oraz weryfikowania tożsamości Uprawnionego (Uposażonego) z tytułu umowy ubezpieczenia wymaga się na etapie wniosku o wypłatę lub likwidację ubezpieczenia, w szczególności zawartego w krótkim okresie wcześniej. Oczywiście załatwiają to Zakłady Ubezpieczeń i rola dystrybutora ubezpieczeń jest tutaj  znikoma, a nawet żadna.

Podwyższone ryzyko przy zawieraniu ubezpieczeń

Każdy dystrybutor ubezpieczeń może rozpoznać praktycznie występujące sytuacje podwyższonego ryzyka  w zachowaniu Klienta, które mogą wskazywać na zaangażowanie się w pranie pieniędzy lub finansowanie terroryzmu. Na przykład: klient nie chce poddać się procedurze identyfikacji i weryfikacji, albo oferuje Pośrednikowi  niezobowiązujący upominek, gratyfikację finansową lub po prostu łapówkę w celu załatwienia sprawy z pominięciem lub złamaniem procedur lub obowiązujących praktyk. Często taki klient zachowuje się w sposób nietypowy, albo przesadnie nerwowy. Może zdarzyć się, że osoba trzecia ma realny wpływ na działania klienta, jako jego pełnomocnik lub nawet zwykły pomocnik, szczególnie w sytuacji, w której klient jest osobą nieświadomą, zniedołężniałą lub w podeszłym wieku i towarzyszy mu osoba, która nie jest jego krewnym lub krewną. Z innym przykładem mamy do czynienia, kiedy klient przejawia brak zainteresowania ubezpieczeniem (np. wysokością stopy zwrotu z inwestycji, opłatami lub warunkami założenia polisy, kosztami jej zlikwidowania, deklarując jednocześnie wpłatę znacznej sumy pieniężnej jako składkę. Aktywność tą wykazuje towarzysząca osoba trzecia. 

Podsumowanie

Przypadków takich jak wyżej opisane może nie być dużo w praktycznej działalności OFWCA Alwisa i każdego agenta indywidualnego. Ale to nie oznacza, że nie należy być czujnym i pamiętać należy o podstawowych zasadach postępowania. Najlepiej w każdym takim przypadku kontaktować się ze swoim multiagentem  lub menedżerem danego ZU  i postępować zgodnie z przekazanymi uwagami.

Zainteresowani tematem mogą sięgnąć do literatury i przepisów prawa, bo w tak krótkim materiale nie jest możliwe przedstawienie całej tej problematyki. Dlatego poniżej zebrałem ustawy oraz rozporządzenia, z którymi należy się zapoznać.