Zawodowa Odpowiedzialność Cywilna z tytułu wykonywania czynności agencyjnych
Każdy dorosły mieszkaniec naszego kraju spotkał się w swoim życiu z agentem ubezpieczeniowym. Popularne powiedzenie mówi, że agent od śmierci różni się tym że ta druga przychodzi tylko raz. Agent jest stałym doradcą klienta, dba o jego ochronę ubezpieczeniową, pomaga w zabezpieczeniu jego życia zdrowia, majątku i działalności.
Agent ubezpieczeniowy
Kim jest. Agent ubezpieczeniowy, to przedsiębiorca prowadzący działalność agencyjną na podstawie umowy agencyjnej, zawartej z zakładem ubezpieczeń i wpisany do rejestru agentów ubezpieczeniowych prowadzonego przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF). Agenci reprezentujący jeden zakład ubezpieczeń to agenci wyłączni tego zakładu, a mające w ofercie produkty ubezpieczeniowe kilku lub więcej firm ubezpieczeniowych to tzw. multiagenci, chociaż w przepisach ustawy brak takiego określenia. Najogólniej rzecz ujmując działalność agenta ubezpieczeniowego polega na organizowaniu oraz nadzorowaniu określonych w prawie czynności agencyjnych. Do zadań agenta należą działania na rzecz lub/i w imieniu zakładu ubezpieczeń między innymi: pozyskiwanie klientów, oferowanie ochrony ubezpieczeniowej i zawieranie umów ubezpieczenia oraz wykonywanie zawartych już umów ubezpieczenia.
Zasady wykonywania działalności w zakresie dystrybucji ubezpieczeń: osobowych, majątkowych oraz dystrybucji reasekuracji, określa ustawa z dnia 15 grudnia 2017 roku o dystrybucji ubezpieczeń (Dz. U. z 2019 r. poz. 1881), zwana także ustawą IDD. Zgodnie z nią dystrybutorami ubezpieczeń są: agenci, brokerzy oraz same zakłady ubezpieczeń. Ustawa ta szczegółowo określa jakie wymogi musi spełnić każdy agent i broker, aby móc dystrybuować ubezpieczenia.
Przede wszystkim agent musi być przedsiębiorcą, czyli jako osoba fizyczna musi prowadzić własną działalność gospodarczą lub może działać a formie spółki: osobowej lub handlowej. Zawsze wykonuje czynności agencyjne tylko i wyłącznie poprzez Osoby Fizyczne Wykonujące Czynności Agencyjne, popularnie zwane OFWCA. Dlatego jednoosobowy agent jest jednocześnie osobą wykonującą czynności agencyjne. Ustawa ta określa zasady wykonywania czynności agencyjnych a w szczególności liczne obowiązki wobec klientów, które bezwzględnie muszą być przestrzegane. Ich niespełnienie w procesie zawierania umowy ubezpieczenia może pociągać za sobą odpowiedzialność prawną w tym odpowiedzialność cywilną. Przychylam się do tych ocen, które mówią, że obowiązków tych - w szczególności informacyjnych - jest za dużo oraz że nie wszystkie odpowiadają warunkom zawierania ubezpieczeń: na odległość, mobilnie, on-line.
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych, czyli agenta.
Wykonywanie czynności agencyjnych może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą w przypadku, gdy niedopełnienie obowiązków dystrybucyjnych doprowadzi do powstania szkody. Duże znaczenie dla odpowiedzialności cywilnej pośredników ma ustawa o dystrybucji ubezpieczeń (IDD) w zakresie np. obowiązku analizy potrzeb klienta, opracowania adekwatnego do potrzeb programu ochrony ubezpieczeniowej, przedstawiania kart produktów, wielu obowiązków informacyjnych czy reklamacji. Uważam, że dopiero przyszłość pokaże ich charakter, rodzaj i wysokości potencjalnych roszczeń odszkodowawczych. Zawsze w działalności agenta i jego OFWCA istnieje możliwość popełnienia błędu, pomyłki lub przeoczenia wykonania jakiegoś obowiązku, co może rodzić określoną odpowiedzialność prawną: cywilną, administracyjną a nawet karną. Dlatego ustawodawca przewidział w ustawie obowiązek posiadania przez dystrybutorów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Obowiązuje ustawowa zasada, że za szkody wyrządzone przez agenta ubezpieczeniowego lub przez agenta oferującego ubezpieczenia uzupełniające odpowiada zakład ubezpieczeń. Natomiast agenci ubezpieczeniowi wykonujący czynności agencyjne na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu ubezpieczeń (dział I lub II wg załącznika do ustawy o ubezpieczeniach), odpowiadają sami za szkody powstałe z tytułu wykonywania tych czynności wyrządzone klientowi lub osobie uprawnionej z umowy ubezpieczenia lub umowy gwarancji ubezpieczeniowej. I to właśnie ci agenci - zgodnie z art. 20 ustawy o dystrybucji ubezpieczeń - są zobligowani do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Tylko agenci oferujący ubezpieczenia uzupełniające mają do wyboru: ubezpieczenie OC lub umowę gwarancji ubezpieczeniowej. Przypominam, że OFWCA nie mają obowiązku zawarcia takiego ubezpieczenia, chyba że są także agentami mającymi zawarte umowy z ZU, minimum dwoma z każdego działu ubezpieczeń.
Minister Finansów wykonując upoważnienie ustawy IDD (art. 20 ust. 17) w dniu 18 maja 2018 roku, wydał rozporządzenie w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych (Dz. U. z 2018r.poz 1007). Rozporządzenie to określa szczegóły ubezpieczenia agenta, za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia, w związku z wykonywaniem czynności agencyjnych. Ubezpieczeniem tym są objęte również szkody wyrządzone przez osoby, przy pomocy których ubezpieczony wykonuje czynności agencyjne, czyli OFWCA. Obowiązek ubezpieczenia powstaje w dniu zawarcia przez agenta ubezpieczeniowego umowy agencyjnej z drugim zakładem ubezpieczeń wykonującym działalność ubezpieczeniową w tym samym dziale ubezpieczeń zgodnie - z już wspomnianym - załącznikiem do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2020r.poz. 895, 1180 i 2320).
Ubezpieczenie OC nie obejmuje szkód: wyrządzonych przez ubezpieczonego osobom zatrudnionym przez ubezpieczonego na podstawie umowy o pracę lub osobom, przy pomocy których ubezpieczony wykonuje czynności agencyjne, czyli OFWCA oraz polegających na zapłacie kar umownych. Tradycyjnie już nie obejmuje szkód, polegających na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia wyrządzonych przez ubezpieczonego lub osobę, przy pomocy której ubezpieczony wykonuje czynności agencyjne, rodzinie lub bliskim oraz powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru.
Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC, w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, wynosi równowartość w złotych 1 300 380 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia OC, oraz 1 924 560 euro w odniesieniu do wszystkich takich zdarzeń. Równowartość w złotych wyrażonych w euro kwot, przelicza się według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia OC została zawarta. Wysokość tej kwoty jest zmienna i ustalana wg. europejskiego wskaźnika cen konsumpcyjnych publikowanego przez Eurostat i obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich UE.
Odpowiedzialność agenta ubezpieczeniowego
Kwestia praktycznej odpowiedzialności agenta ubezpieczeniowego stale wzbudza zainteresowanie i chyba nie do końca jest jeszcze wyjaśniona. Odpowiedzialność cywilna (w uproszczeniu) to jedna - obok administracyjnej i karnej - z gałęzi odpowiedzialności prawnej. Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych, nie obejmuje ochroną odpowiedzialności administracyjnej oraz karnej. Agentów zawsze nurtuje pytanie, czy odpowiedzialność z tego ubezpieczenia obejmuje ochroną kary pieniężne o charakterze administracyjnym np. z przepisów ustawy o RODO? Bo w ubezpieczeniu obowiązkowym OC agenta - przypomnę - kary umowne są wyłączone. Jeśli chodzi o kary administracyjne, nakładane przez uprawnione organy to sprawa nie jest do końca wyjaśniona. Osobiście uważam, że powinny być one objęte odpowiedzialnością odszkodowawczą, pomimo tego, że kłóci się to z zasadniczą funkcją kary, która powinna być bezpośrednio dolegliwa dla sprawcy i zgodnie z utartą praktyką kara nie powinna być ubezpieczana. Ale i to się zmienia, bo niektóre zakłady ubezpieczeń przyjmują do ochrony kary umowne w zakresie ubezpieczeń OC, ale dobrowolnych. Z drugiej strony często kara ma charakter zdarzenia losowego, nie jest bezpośrednio zależna od agenta. W przyszłości rozstrzygnie to praktyka w tym orzecznictwo sądu.
Przy ustalaniu odpowiedzialności cywilnej agenta należy brać pod uwagę także inne współistniejące przepisy prawa. W szczególności, przepisy ustawy z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. 2020 r. poz. 1180, 1639, i 2320) oraz przepisy Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 11 ust 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych .... umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej (o której mowa w art. 4 pkt 4), obejmuje również szkody wyrządzone w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczonego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność, natomiast ochrona nie obejmuje szkód wyrządzonych umyślnie przez ubezpieczającego lub osoby, za które on ponosi taką odpowiedzialność. Za stan umyślności przyjmuje się także zdarzenie powstałe po spożyciu alkoholu, w stanie nietrzeźwości lub po zażyciu środków psychotropowych i podobnych, co wynika ust 3, art. 11 wspomnianej ustawy.
Reasumując należy pamiętać, że obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych nie obejmuje ochroną wszelkich ryzyk związanych z ryzykiem prowadzonej działalności i dlatego niezbędnym jest zawarcie dodatkowego ubezpieczenia dobrowolnego: odpowiedzialności cywilnej - może także z uwzględnieniem kar administracyjnych - mienia w różnych zakresach, sprzętu elektronicznego i szkód cybernetycznych. Także ubezpieczeń zdrowotnych i życiowych i innych osobowych.
dr Stanisław Kuta
Doradca Zarządu
Alwis&Secura
