Jednym z najbardziej popularnych ubezpieczeń w Polsce jest obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (OC ppm). Najbardziej popularne nie znaczy znane. Mam wiele przykładów nieznajomości zasad tego ubezpieczenia, co powoduje często perturbacje związane z uznaniem odpowiedzialności przez ubezpieczyciela albo bywa zaskoczeniem dla ubezpieczającego lub ubezpieczonego. Stąd kilka podstawowych wiadomości związanych z tym ubezpieczeniem.
Po co potrzebne jest ubezpieczenie OC?
Ubezpieczenie OC posiadacza pojazdu mechanicznego jest w Polsce - podobnie jak we wszystkich krajach UE - ubezpieczeniem obowiązkowym Chroni ono kierowców przed finansowymi konsekwencjami spowodowania przez nich kolizji lub wypadku drogowego, a jednocześnie zapewnia poszkodowanym uzyskanie odszkodowania, rekompensaty za poniesione szkody materialnej i osobowej (pozamaterialnej. Roszczenia ze strony poszkodowanych pokrywa ubezpieczyciel, który wystawił polisę, a nie sprawca zdarzenia. Przy powszechności pojazdów mechanicznych takie rozwiązanie przyjęto po to, by zagwarantować poszkodowanym w zdarzeniach drogowych uzyskanie odpowiedniego odszkodowania lub rekompensaty.
Trzeba brać pod uwagę, że sytuacja finansowa i majątkowa sprawcy wypadku lub kolizji może często uniemożliwiać skuteczne dochodzenie roszczeń przez poszkodowanych. Koszty kolizji, a szczególnie wypadków i zdarzeń, w których doszło do obrażeń fizycznych albo śmierci uczestników, są zazwyczaj bardzo wysokie. Likwidacja szkód, poza jednorazowym odszkodowaniem, może wtedy obejmować pokrycie kosztów długotrwałego leczenia i rehabilitacji, zadośćuczynienie finansowe, a często także renty wypłacanej przez wiele lat poszkodowanemu albo członkom jego rodziny.
W Polsce obowiązuje podstawowa zasada, że OC ppm dotyczy pojazdu, a nie kierowcy. Oznacza to w praktyce, że gdy dojdzie do wypadku, poszkodowany otrzyma odszkodowanie z polisy posiadacza pojazdu również wtedy, gdy kierowała nim inna osoba.
Obowiązek ubezpieczenia OC przez posiadacza pojazdu mechanicznego
Jak już wspomniałem, obowiązek posiadania ubezpieczenia OC ppm oraz zasady jego funkcjonowania określa "Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z 22 maja 2003 r. (Dz. U. z 2021r. poz. 854, 1177 i 2328 ). Zgodnie z tą ustawą obowiązek zawarcia umowy komunikacyjnego OC ma posiadacz każdego pojazdu mechanicznego. Dotyczy to więc zarówno samochodu osobowego czy ciężarowego, ale także motocykla, skutera, motoroweru, quada, ciągnika, a także przyczepy. Obowiązek dotyczy więc wszystkich bez wyjątku pojazdów, które są zarejestrowane, ale również tych - o czym często zapominamy - niezarejestrowanych, jeżeli zostały one wprowadzone do ruchu, czyli w każdej sytuacji, gdy właściciel wyjedzie nimi poza teren swojej posesji, nie tylko na drogę publiczną.
Ustawa ta reguluje także zakres odpowiedzialności cywilnej ppm i jest on taki sam dla wszystkich ubezpieczycieli. Ubezpieczenie ma więc powszechny charakter i żaden ubezpieczyciel lub reprezentujący go dystrybutor nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, jeżeli w ramach prowadzonej działalności zawiera takie polisy. A do zawarcia umowy potrzebny jest numer rejestracyjny pojazdu - potwierdzony dowodem rejestracyjnym (jeśli nie jest on zarejestrowany, to numer VIN), a także aktualny przegląd techniczny pojazdu oraz identyfikacja osoby zawierającej ubezpieczenie. Często wymagane jest okazanie np. dowodu zakupu pojazdu.
Odszkodowanie z polisy OC przysługuje za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Odszkodowanie nie przysługuje natomiast sprawcy zdarzenia i tu potrzebne jest dodatkowe ubezpieczenie od NNW. Natomiast polisa chroni pasażerów tego pojazdu, także bliskich sprawcy zdarzenia. Za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdu uważa się również te, które zostały wyrządzone przy wsiadaniu i wysiadaniu z auta, załadunku i rozładunku, oraz podczas zatrzymania lub postoju.
Oddzielnym problemem są pojazdy na których zainstalowane są inne pracujące urządzenia i maszyny: koparki, dźwigi, agregaty, pompy itd. To bardzo złożona kwestia, która często wymaga rozstrzygnięcia sądowego. W Polsce nadal z dominującym poglądem jest, że ubezpieczyciel z OC ppm ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ruch pojazdu wielofunkcyjnego także wówczas, gdy w czasie szkody wykonywał inne czynności niż komunikacyjne, ale zgodne z przeznaczeniem, do którego został wytworzony. W tym zakresie występuje rozbieżność w orzecznictwie sądów. W ostatnim czasie Sąd Najwyższy uznał, że ubezpieczyciel odpowiada z OC ppm za szkody w związku z ruchem pojazdu mechanicznego bez względu na to, w jaki sposób był on wykorzystywany w momencie zdarzenia. Jednak inaczej podszedł do tego problemu prawodawca unijny w opublikowanej niedawno noweli dyrektywy komunikacyjnej, która wkrótce będzie implementowana do polskiego porządku prawnego.
Problem ten budził także wiele kontrowersji w innych państwach UE. Dlatego sprawą tą zajął się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który doprecyzował znaczenie pojęcia "ruch pojazdów". Trybunał Sprawiedliwości w swoim orzeczeniu wyjaśnił, że pojazdy mechaniczne mają z zasady służyć jako środki transportu, niezależnie od swych cech, oraz, że ruch takich pojazdów obejmuje każde użytkowanie pojazdu, które jest zgodne z normalną funkcją tego pojazdu w charakterze środka transportu, niezależnie od terenu, na którym pojazd mechaniczny jest używany, oraz niezależnie od tego, czy pojazd jest nieruchomy, czy też znajduje się w ruchu. Przepisy te nie mają zastosowania, jeżeli w czasie wypadku normalną funkcją takiego pojazdu jest "użytkowanie inne niż jako środek transportu". Może tak być w przypadku, gdy pojazd nie znajduje się w ruch, ponieważ jego normalną funkcją jest na przykład "inne użytkowanie jako koparka itd. lub przemysłowe, rolnicze źródło energii". W celu zapewnienia jednolitości prawa należy uwzględnić to orzecznictwo i definicje "ruchu pojazdu" w przepisach wszystkich państw UE. Przeniesienie tej dyrektywy (2009/103/WE) do prawa polskiego powinno skutkować wyłączeniem odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez takie pojazdy, jak koparki, ładowarki, młocarki, kosiarki itd. Będzie to dużym wyzwaniem i problemem dla ustawodawcy, biorąc pod uwagę dotychczasowe stanowisko doktryny i orzecznictwa sądowego.
Jakie koszty najczęściej pokrywa ubezpieczenie OC ppm?
Zasadą jest pełne pokrycie poniesionych szkód do ustawowej wysokości sumy gwarancyjnej.
Na 2022 rok sumy gwarancyjne wynoszą - na jedno i wszystkie zdarzenia:
- 5 210 000 euro w przypadku szkód osobowych.
- 1.050 000 euro dla szkód na mieniu.
Odszkodowania w ramach odpowiedzialności OC zazwyczaj obejmują:
- Odszkodowania za szkodę całkowitą pojazdu.
- Naprawy uszkodzonego pojazdu oraz wynajęcie auta zastępczego na czas tej naprawy.
- Koszty badania technicznego po naprawie uszkodzonego pojazdu.
- Holowania i płatnego parkingu dla uszkodzonego pojazdu.
- Noclegu dla osób poszkodowanych, jeśli jest on uzasadniony np. odległością od miejsca zamieszkania, porą dnia.
- Tłumaczenia koniecznych dokumentów głównie przy szkodach zagranicznych.
- Leczenie, rehabilitację, opiekę, renty okresowe lub dożywotnie.
- Odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej w wyniku śmierci osoby bliskiej.
- Zadośćuczynienia za cierpienia i krzywdy, zarówno własne, będące wynikiem zdarzenia, jak i w przypadku ciężkiego i trwałego uszkodzeniu ciała lub wywołania rozstroju zdrowia albo śmierci osoby bliskiej;
- Zwrot utraconych w wyniku niezdolności do pracy spowodowanej zdarzeniem korzyści majątkowych: zarobków przy prowadzonej działalności gospodarczej, obniżenia wynagrodzenia podczas pobytu na chorobowym.
Czego nie pokryje polisa OC pmm?
Ubezpieczyciel nie odpowiada natomiast za szkody rzeczowe, gdy posiadaczowi pojazdu wyrządzi je inna osoba kierująca tym pojazdem, a więc np. w przypadku użyczenia lub gdy dojdzie do jego kradzieży. Poszkodowany - zgodnie z ustawą - nie może też liczyć na odszkodowanie z umowy ubezpieczenia OC ppm, gdy do szkód dojdzie w przewożonych za opłatą: ładunkach, przesyłkach, bagażu oraz także przy przewożeniu za odpłatnością ludzi. Wyłączeniu z odszkodowania podlega także utrata gotówki, biżuterii, papierów wartościowych oraz podobnych wartości i walorów. Odszkodowania z ubezpieczenia OC ppm nie obejmują także szkód polegających na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska.
